در پی بررسی عملکرد بخش کشاورزی استان ایلام در سال نخست اجرای برنامه هفتم توسعه، یکی از اساتید دانشگاه در حوزه ترویج و آموزش کشاورزی با انتقاد از کاهش بهره‌وری آب در زراعت آبی، خواستار تمرکز بر مدیریت منابع، آموزش کشاورزان و توسعه کشاورزی دانش‌بنیان شد.
بهره‌وری پایین آب؛ چالش جدی زراعت آبی در ایلام
خدابخش داودی‌نصر، مدرس دانشگاه و کارشناس ارشد ترویج کشاورزی، در گفت‌وگویی با ایسنا اظهار کرد: «در سال ۱۴۰۳، سطح زیر کشت زراعت آبی استان ۷.۵ درصد و میزان تولید ۳.۹ درصد رشد داشته، اما عملکرد تولید در واحد سطح با کاهش ۳.۳ درصدی مواجه شده است. این آمار نشان می‌دهد که افزایش سطح زیر کشت به تنهایی نمی‌تواند منجر به بهبود عملکرد شود، بلکه باید بر ارتقای بهره‌وری نهاده‌ها به‌ویژه آب تمرکز کرد.»
وی با اشاره به کاهش کارایی مصرف آب در زراعت آبی افزود: «در سال ۱۴۰۳، کارایی مصرف آب به ۷۴۲ کیلوگرم به ازای هر مترمکعب رسیده که نسبت به سال قبل با رقم ۷۶۵ کیلوگرم، حدود سه درصد افت داشته است. این عدد در مقایسه با شاخص ملی (۱۳۲۰ کیلوگرم) و شاخص جهانی (۱۸۰۰ تا ۲۵۰۰ کیلوگرم) بسیار پایین است و نشان‌دهنده ضعف جدی در مدیریت منابع آبی است.»
شکاف بهره‌وری در زراعت آبی؛ افزایش سطح بدون رشد عملکرد
داودی‌نصر با بررسی روند ده‌ساله زراعت آبی استان گفت: «از سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۳، سطح زیر کشت آبی از ۷۵ هزار به ۹۶ هزار هکتار افزایش یافته که رشد ۲۸ درصدی را نشان می‌دهد، اما در همین بازه زمانی، عملکرد تنها پنج درصد رشد داشته است. این اختلاف فاحش بیانگر شکاف بهره‌وری و ضرورت بازنگری در سیاست‌های توسعه کشاورزی است.»
وی همچنین به ترکیب محصولات اشاره کرد و افزود: «حدود ۶۹ درصد سطح زیر کشت آبی استان به گندم و ۳۱ درصد به سایر محصولات اختصاص دارد که نشان‌دهنده تمرکز بالا بر یک محصول استراتژیک اما با بهره‌وری پایین.»
زراعت دیم؛ نقطه امید در کشاورزی ایلام
بر خلاف زراعت آبی، داودی‌نصر عملکرد زراعت دیم را مثبت ارزیابی کرد و گفت: «در مقایسه دو ساله، سطح زیر کشت دیم ۶.۳ درصد، تولید ۱۱.۱ درصد و عملکرد ۴.۵ درصد رشد داشته‌اند. این هم‌سویی شاخص‌ها نشان‌دهنده توجه به دیم‌کاری و موفقیت طرح ملی جهش تولید در دیم‌زارهاست.»
با این حال، وی نسبت به افت کارایی مصرف آب در دیم‌کاری هشدار داد و افزود: «در سال ۱۴۰۳، کارایی مصرف آب در دیم‌زارها ۳.۵ کیلوگرم به ازای هر میلی‌متر بارش بوده که نسبت به سال قبل حدود ۸ درصد کاهش داشته و از هدف‌گذاری سند بهره‌وری آب نیز فاصله دارد.»
باغبانی استان؛ فاصله زیاد با شاخص‌های ملی
در بخش باغبانی، داودی‌نصر وضعیت استان را نامطلوب توصیف کرد و گفت: «در سال ۱۴۰۳، سطح باغات استان ۵۷۰۸ هکتار بوده که ۴۹۱۸ هکتار آن بارور است. عملکرد باغات آبی ۵۵۳۳ کیلوگرم در هکتار و باغات دیم ۶۸۳ کیلوگرم است، در حالی که میانگین کشوری به ترتیب ۹۳۰۶ و ۴۵۳۵ کیلوگرم است. متأسفانه استان ایلام در سه شاخص سطح، تولید و عملکرد، سال‌ها در رتبه آخر کشور قرار داشته است.»
راهکارهای پیشنهادی برای پایداری کشاورزی
این مدرس دانشگاه با تأکید بر لزوم اصلاح سیاست‌های کشاورزی، راهکارهایی را برای ارتقای بهره‌وری مطرح کرد:
- اجرای الگوی کشت با مشوق‌های هدفمند
- ترویج کشاورزی حفاظتی شامل تناوب، کم‌خاک‌ورزی و حفظ بقایای گیاهی
- توسعه کشت پاییزه و یکپارچه‌سازی اراضی
- انتقال کشت سبزی، صیفی و محصولات غیر استراتژیک به گلخانه‌ها
وی همچنین به اهمیت طرح ملی جهش تولید در دیم‌زارها اشاره کرد و گفت: «این طرح از سال ۱۳۹۹ با حمایت ستاد اجرایی فرمان امام و وزارت جهاد کشاورزی آغاز شده و دستاوردهای خوبی داشته است، اما در صورت بی‌توجهی، خطر بازگشت به شرایط قبل وجود دارد.»
ضرورت تحول مدیریتی و نگاه راهبردی به کشاورزی
داودی‌نصر در پایان با تأکید بر نقش مدیران در تحول کشاورزی گفت: «تقویت نگرش مثبت مدیران به دیم‌زارها و ارتقای مراکز جهاد کشاورزی به عنوان خط مقدم امنیت غذایی ضروری است. برای تحول اساسی در زراعت و باغبانی باید از راهبرد اقتصاد مقاومتی با محورهای درون‌زایی، برون‌نگری، مردمی‌سازی، دانش‌بنیانی و بهره‌وری بهره گرفت و مدیریت جهادی را در دستور کار قرار داد.»
با توجه به چالش‌های موجود در بهره‌وری آب و عملکرد محصولات، آینده کشاورزی استان ایلام نیازمند بازنگری جدی، سرمایه‌گذاری هدفمند و استفاده از ظرفیت‌های علمی و مردمی است.
