سیاه‌سرفه یا همان «سرفه صدروزه»، یکی از بیماری‌های باکتریایی بسیار مسری و خطرناک دستگاه تنفسی است که در طول تاریخ جان هزاران کودک را گرفته است. با این حال، واکسیناسیون گسترده و به‌موقع توانسته نقش مؤثری در کاهش چشمگیر موارد ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری ایفا کند.
عامل بیماری و نحوه انتقال
دکتر هادی فارسیانی، عضو هیأت علمی گروه میکروب‌شناسی و ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در گفت‌وگویی با ایسنا توضیح داد: عامل اصلی سیاه‌سرفه، باکتری گرم منفی بوردتلا پرتوسیس است که از طریق قطرات تنفسی ناشی از سرفه، عطسه یا صحبت کردن فرد مبتلا، به دیگران منتقل می‌شود. این باکتری پس از ورود به بدن، در نای و برونش‌ها تکثیر یافته و با تخریب سلول‌های مژه‌دار دستگاه تنفسی، زمینه ابتلا به عفونت‌های ثانویه مانند پنومونی را فراهم می‌کند.
مراحل بالینی بیماری؛ از علائم خفیف تا حملات شدید
سیاه‌سرفه در سه مرحله بالینی ظاهر می‌شود:
- مرحله اول یا نزله‌ای: علائمی مشابه سرماخوردگی دارد و تا دو هفته ادامه می‌یابد. این مرحله بیشترین قابلیت انتقال بیماری را دارد.
- مرحله دوم یا حمله‌ای: با سرفه‌های شدید، تنفس دشوار، تهوع و استفراغ همراه است. در این مرحله، کودک ممکن است تا صد بار در روز دچار حمله سرفه شود.
- مرحله سوم یا نقاهت: علائم به‌تدریج کاهش می‌یابد، اما بدن همچنان مستعد ابتلا به عفونت‌های ثانویه است که در مواردی می‌تواند منجر به مرگ شود.
اهمیت واکسیناسیون در کنترل بیماری
دکتر فارسیانی با تأکید بر نقش حیاتی واکسیناسیون گفت: کودکان زیر یک سال و ساکنان کشورهایی با پوشش واکسیناسیون پایین، بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر سیاه‌سرفه دارند. در ایران، از سال ۱۳۶۳ واکسیناسیون همگانی آغاز شده و موجب کاهش چشمگیر موارد ابتلا شده است.
واکسن سیاه‌سرفه به‌صورت ترکیبی با واکسن دیفتری و کزاز در پنج نوبت تزریق می‌شود: در سنین ۲، ۴، ۶ و ۱۵ ماهگی و همچنین بین ۴ تا ۶ سالگی. با این حال، ایمنی حاصل از واکسن دائمی نیست و توصیه می‌شود هر ۱۰ سال یک‌بار واکسن تقویتی دریافت شود.
آمار جهانی و داخلی ابتلا و مرگ‌ومیر
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالانه حدود ۵۰ میلیون نفر در جهان به سیاه‌سرفه مبتلا می‌شوند که از این تعداد، حدود ۲۰۰ هزار نفر جان خود را از دست می‌دهند. در ایران نیز در سال ۱۴۰۲، بیش از ۱۱۰۰ مورد ابتلا و حدود ۵۰ تا ۱۰۰ مورد فوت گزارش شده که بیشتر مربوط به کودکان واکسینه‌نشده و اتباع غیرایرانی بوده است.
مراقبت‌های ویژه برای نوزادان و درمان مؤثر
فارسیانی هشدار داد: نوزادان زیر یک سال حتی پس از دریافت دو نوبت واکسن، هنوز ایمنی کامل ندارند و باید از تماس با افراد بیمار به‌ویژه مبتلایان به سرفه شدید محافظت شوند. داروهای آزیترومایسین و اریترومایسین از جمله درمان‌های مؤثر برای کنترل علائم بیماری هستند. همچنین ایزوله‌سازی بیمار و رعایت بهداشت فردی توسط اطرافیان، نقش مهمی در جلوگیری از گسترش بیماری دارد.
جمع‌بندی و توصیه‌های بهداشتی
این متخصص باکتری‌شناسی در پایان تأکید کرد: کنترل مؤثر سیاه‌سرفه نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات شامل واکسیناسیون کامل و به‌موقع، رعایت اصول بهداشتی، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب است. آگاه‌سازی عمومی و تقویت ایمنی جمعی از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی، کلید مقابله با بیماری‌های واگیردار و حفظ سلامت جامعه به‌شمار می‌رود.
