آخرین ویرایش در نوامبر 12, 2025 توسط امیرمهدی صارمی
اقیانوسها، این ستونهای اصلی پایداری آبوهوای زمین و منبع حیاتی برای حیات دریایی، انرژیهای نو و اقتصاد آبی، اکنون در خط مقدم چالشهای جدی عصر حاضر قرار گرفتهاند. دکتر علی مهدینیا، سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوسشناسی و علوم جوی، با تاکید بر نقش بیبدیل اقیانوسها در تنظیم اقلیم و تامین امنیت غذایی، نسبت به تهدیدات فزایندهای همچون گرمایش بیسابقه، اسیدی شدن، کاهش اکسیژن و گسترش آلودگیهای پلاستیکی و شیمیایی هشدار داد. این معضلات نه تنها آینده مناطق ساحلی را به خطر میاندازد، بلکه بقای گونههای بیشماری از حیات دریایی را نیز با چالشهای جدی روبهرو ساخته است. این هشدارهای حیاتی در آستانه روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه پایدار و آغاز هفته ترویج علم مطرح شده است.
گرمایش، اسیدی شدن و آلودگیهای پلاستیکی؛ خطرات فزاینده برای سلامت اقیانوسها
<
>
گزارشهای بینالمللی اخیر، از جمله سند «وضعیت اقیانوس ۲۰۲۴» که توسط کمیسیون بیندولتی اقیانوسشناسی یونسکو منتشر شده، تصویری نگرانکننده از سرعت دگرگونی در اقیانوسها ارائه میدهد. این گزارشها نشان میدهد که گرمایش سریع آبهای سطحی و عمیق اقیانوسها به رکوردهای تاریخی رسیده است. این پدیده در کنار افزایش اسیدی شدن اقیانوسها، تهدیدی مستقیم برای اکوسیستمهای حساس مانند مرجانها و موجودات دریایی با پوستههای کربنات کلسیم (مانند صدفها و پلانکتونها) محسوب میشود که بنیان تولید اولیه در زنجیره غذایی دریایی هستند.
علاوه بر این، کاهش سطح اکسیژن در مناطق وسیعی از اقیانوسها، که به «مناطق مرده» شهرت یافتهاند، حیات گونههای دریایی را با خطر خفگی مواجه میکند. افزایش سطح آب دریاها به دلیل ذوب یخهای قطبی، مناطق ساحلی و جزایر کمارتفاع را در معرض خطر سیل و فرسایش قرار داده است. معضل آلودگیهای دریایی نیز ابعاد گستردهای یافته است؛ از میکروپلاستیکهایی که وارد زنجیره غذایی میشوند تا آلایندههای صنعتی نوظهور و آلودگیهای صوتی که بر رفتار و بقای آبزیان تاثیر میگذارند، همگی سلامت اقیانوسها را به شدت تهدید میکنند.
راهکار علمی برای مقابله با بحران اقیانوسها: چشمانداز جهانی ۲۰۵۰
یونسکو، با شعار «اعتماد، دگرگونی و فردا: علمی که تا سال ۲۰۵۰ به آن نیاز داریم»، بر ضرورت توسعه علمی مبتنی بر اعتماد عمومی، تحول فناورانه و چشماندازی بلندمدت تاکید میکند. در مقیاس جهانی، چالشهای عظیمی مانند تغییرات اقلیمی، کمبود منابع آب، فشار بر اکوسیستمها و نیاز روزافزون به انرژی، جهان را بیش از پیش به پژوهش و فناوری وابسته ساخته است. افق علم تا سال ۲۰۵۰ بر سه ستون اصلی استوار است:
پیشرفتهای انفجاری در فناوریهای نوین: شامل هوش مصنوعی، دادههای بزرگ، سنجش از دور، ژرفکاوی اقیانوسی و زیستفناوری.
بحرانهای مشترک جهانی: از جمله تغییرات اقلیمی، کمبود آب، امنیت انرژی، آلودگیهای نوظهور و کاهش تنوع زیستی.
ضرورت مشارکت همگانی در علم: با تکیه بر سواد علمی جوامع، اعتماد عمومی به پژوهش و تقویت همکاریهای بینالمللی.
یونسکو از کشورها میخواهد که نظامهای علمی خود را به سمت بازبودن، عدالت، اخلاق علمی، شفافیت و استفاده مسئولانه از فناوریهای تحولآفرین سوق دهند. اقیانوسشناسی در این میان نه تنها دانشی حیاتی برای فهم اکوسیستمهای آبی است، بلکه سنگبنای برنامهریزی محیطی، امنیت غذایی، مدیریت بلایای طبیعی، اقتصاد آبی و سیاستگذاری اقلیمی به شمار میرود و نقش اصلی را در مقابله با بحرانهای اقیانوسی ایفا میکند.
پژوهشگاه ملی اقیانوسشناسی ایران در کانون تلاشها برای حفاظت از اقیانوسها
جمهوری اسلامی ایران نیز با اتکا به ظرفیتهای علمی و همکاریهای بینالمللی، گامهای مهمی در توسعه علوم دریایی و ترویج علم برداشته است. پژوهشگاه ملی اقیانوسشناسی و علوم جوی، به عنوان مرجع ملی در حوزه علوم دریایی، تلاشهای گستردهای را برای کاهش فاصله بین علم و جامعه، افزایش سواد دریایی و روشن ساختن اهمیت اقیانوسها برای مردم و سیاستگذاران انجام داده است.
فعالیتهای این پژوهشگاه شامل موارد کلیدی زیر است:
توسعه برنامههای آموزشی و ترویجی برای کودکان، نوجوانان و جوامع محلی به منظور افزایش آگاهی از اهمیت اقیانوسها.
همکاری با یونسکو و مشارکت فعال در «دهه علوم اقیانوس برای توسعه پایدار» و پروژههای بینالمللی مرتبط با سواد اقیانوسی.
انجام پژوهشهای جامع در حوزههای تغییر اقلیم، اکوسیستمهای دریایی، آلودگی، سواحل و فرایندهای فیزیکی و زیستی اقیانوسها.
ارتقای ظرفیت پایشهای اقیانوسی با بهرهگیری از فناوریهای نوین، سنجش از دور و ابزارهای هوشمند.
فراهمسازی ارتباط میان محققان، نهادهای اجرایی و جامعه برای تبدیل دانش علمی به سیاستهای مؤثر و راهبردی.
همکاری جهانی و دانشبنیان، تنها راه نجات سلامت اقیانوسها
امروزه بیش از هر زمان دیگری جهان به علمی نیاز دارد که مردممحور، مشارکتی، اخلاقمحور و آیندهنگر باشد؛ علمی که نه فقط برای حل مسائل امروز، بلکه برای محافظت از آینده نسلهای بعد طراحی شده باشد. اقیانوسها، به عنوان قلب تپنده سیاره، نیازمند توجه ویژه و اقدامات فوری هستند. پیشرفتهای پژوهشی و فناوری، بهویژه در رصد ماهوارهای، شبکههای پایش اقیانوسی، مدلسازیهای پیشبینی و تحلیلهای مبتنی بر هوش مصنوعی، فرصتهای تازهای را برای فهم بهتر رفتار اقیانوسها و کاهش پیامدهای تغییر اقلیم فراهم آوردهاند.
پژوهشگاه ملی اقیانوسشناسی و علوم جوی بار دیگر بر تعهد خود به پژوهشهای راهبردی، توسعه علم، ترویج سواد اقیانوسی و گسترش همکاریهای علمی بینالمللی تاکید میکند و آماده است تا با همکاری دانشگاهها، سازمانهای دولتی، جوامع محلی و نهادهای بینالمللی، مسیر توسعه دریامحور مبتنی بر علم را برای ایران عزیز هموارتر کند. آیندهای پایدار و امن بدون توجه به سلامت اقیانوسها و بدون علم و پژوهش جامع ممکن نخواهد بود.
مطالب مرتبط
- وسواس فکری-عملی؛ وقتی مرز دقت و بیماری باریک میشود
- چهارمحال و بختیاری پیشگام در پایش مستمر و هوشمند سلامت دانشآموزان شد
- تولیدکنندگان موظف به رعایت کامل استانداردهای کنترل کیفیت در محصولات سلامتمحور
- افسردگی پنهان در کودکان زنگ خطری برای خانوادهها
امیرمهدی صارمی
من فارغالتحصیل رشته برنامهریزی شهری هستم و از همان دوران دانشگاه به مسائل مربوط به شهر و زندگی شهری علاقهمند شدم. فعالیت حرفهای خودم را از سال ۱۳۹۶ با نوشتن مقالاتی درباره معماری و فضای شهری در یک وبلاگ تخصصی آغاز کردم. پس از کسب تجربه، به عنوان خبرنگار در حوزه شهری و محیط زیست در چندین رسانه مشغول به کار شدم. در حال حاضر، به عنوان دبیر بخش شهری در یک مجله خبری معتبر فعالیت میکنم و تلاش دارم با پوشش رویدادهای فرهنگی، اجتماعی و معماری، به بهبود کیفیت زندگی شهری کمک کنم.